قهوه خانه

اگر در پایتخت زندگی می‌کنید و از ازدهام و شلوغی شهر و البته فشار کار خسته شده‌اید، و یا به شوند مسافرت گذارتان به این کلان‌شهر افتاده است و البته دوستدار محیط‌های سنتی هستید، «قهوه‌خانه‌ی سنتی آذری» در خيابان ولي‌عصر، نزديک ميدان راه‌آهن، روبه‌روی ساختمان ناحيه4 شهرداری منطقه11، همان محیط دلخواهی است که برای دمی استراحت و نوشیدن چای تازه دم و نیز خوردن خوراکی دلچسب، همراه با لختی آرامش به دنبالش می‌گردید.
«قهوه‌خانه‌ی سنتی آذری» قدمتی به درازای هشتاد سال دارد و پیشینه‌ی آن به سال 1327خورشیدی برمی‌گردد. اين قهوه‌خانه درگذشته پاتوق چند دسته از پيشه‌وران و كارگران ناحيه راه‌آهن جواديه بوده است. طبق‌كش‌ها و كارگران نانوايي و حمامي و سازمان چاي در اين قهوه‌خانه پاتوق مي‌كردند. بعضي از داش‌مشدي‌هاي جواديه نيز به اين قهوه‌خانه دلبستگی داشته‌اند و به اینجا مي‌آمدند. سال‌هاست كه انگشتر فروش‌ها و سنگ ساب‌ها در اين قهوه‌خانه گردهم مي‌آيند و خود را به خوردن چای تازه دم و دیزی لذیذ میهمان می‌کنند...
قهوه‌خانه‌ی سنتی آذری، سالیان درازی است که میزبان بساط نقالي و شاهنامه‌خواني و بعضي از بازي‌هاي مرسوم مانند «ترنابازي» است. «مرشد برزو» نقال نامور تهران نيز سال‌ها در قهوه‌خانه آذری، نقالي مي‌كرده است.
درآلبوم قهوه‌خانه سنتی آذری، همه جمع‌اند. از رئیس‌جمهور وقت آقای «محمد خاتمی» گرفته تا رييس‌جمهور يونان، پرفسور «فراي» ايران شناس آمريكايي، سفرای یونان و فرانسه، زنده‌یاد «فردین»، استاد محمدرضا شجریان و بسیاری از ورزشکاران و هنرمندان محبوب داخلی و خارجی...
قهوه‌خانه‌ی آذری در سال 1372خورشیدی با نظارت و مشاوره «حوزه مردم شناسي دفتر پژوهشي‌هاي فرهنگي» و توسط يك شركت متخصص در امر بازسازی ابنیه فرهنگی، با حفظ روحیه و اصالت این بنا مورد مرمت قرار گرفت و فضاي داخلي آن با در نظر گرفتن شيوه‌هاي سنتي پذيرايي از مهمانان و گردشگران نوسازی شد.
این قهوه‌خانه‌ به شوند معماري سنتي ارزشمند، از سوي «شوراي فني و ثبت» سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري، بررسي و واجد شرايط ثبت در فهرست آثار ملي كشور شناخته شده و با صدور شماره ملي «15907» از سوي «دفتر ثبت آثار تاريخي و فرهنگي طبيعي» سازمان به ثبت رسيده است.
«قهوه‌خانه‌ی سنتی آذری» دارای نشان افتخار و جايزه بين اللملي سال 2002م از كميته‌ی انتخاب و گزينش صنعت توريسم و هتل دارای از اسپانيا است. این قهوه‌خانه را بی‌تردید باید يكی از مهمترين نمادهاي تاريخ معاصر ايران پس از شكل گيري زندگي شهري نوین به حساب آورد.
باید دانست که پیشینه‌ی نخستين قهوه‌خانه‌های ايران به دوره‌ی صفويان و به زمان سلطنت شاه تهماسب صفوی(930-984ق) برمی‌گردد. در این زمان است که نخستین قهوه‌خانه‌های ایران در شهر قزوين پديد آمدند. سپس در زمان شاه عباس اول(996-1038ق) این حرفه در شهر اصفهان نیز توسعه يافت. قهوه‌خانه در آغاز، همان گونه كه از نامش پيداست، جاي قهوه نوشيدن بود. اما با آمدن چاي به ايران و كشت اين گياه در بعضي از مناطق شمالي‌ ايران و ذائقه‌پذير شدن طعم چاي دم كرده ميان ایرانیان، كم‌كم چاي جاي قهوه را در قهوه‌خانه‌ها گرفت. از نيمه‌ی دوم قرن سيزدهم هجري چاي نوشي در قهوه‌خانه‌ها به‌طور کامل معمول شد، ليكن نام قهوه‌خانه همچنان بر آنها باقي ماند.
در دوره‌ی سلطنت ناصرالدين‌شاه زمينه براي گسترش قهوه‌خانه در شهرهاي بزرگ، از جمله شهر تهران، فراهم گرديد. قهوه‌خانه‌ها نخست در بازارها و در محله‌ها و در كنار مجموعه‌اي از واحدهاي صنفي مهم، مانند نانوايی، قصابی، بقالی، سبزي‌فروشی، گرمابه و... كه باهم بازارچه‌ای را در هر محله شهر شكل مي‌دادند، پديد آمد. پس از گذشت زماني كه قهوه‌خانه جامعه‌پذير گشت، در هر خيابان و محله شهر و در محل‌هاي تجمع پيشه‌ها، كارگاه‌هاي صنعتي، كارخانه‌ها، مسافرخانه‌ها، و بعدها در اطراف گاراژهاي مسافربری و در ورودی شهرها و پيرامون دروازه‌ها و منزلگاه‌هاي ميان شهري، قهوه‌خانه‌هايی در كنار يكديگر، يا با فاصله‌های دور و نزديک، ساخته شد.
باید دانست که قهوه‌خانه در طول تاريخ حيات چهارصدساله‌ی خود وظيفه و نقش‌های گوناگونی مطابق با اوضاع اجتماعی و اقتصادی زمان داشته است. در آغاز كار محل گرد آمدن مردمان خوش‌گذران از قشرهای مرفه جامعه و اديبان و شاعران و مردم درباری و كشوری و لشكری بود. همزمان با ريشه گرفتن قهوه‌خانه در بن جامعه و ميان توده‌ی مردم و توسعه يافتن آن در همه‌ی شهرها، مردم از هر طبقه و گروه، به ويژه اهل كار و صنعت و پيشه، به آن روي آوردند. رفته‌رفته بعضي از قهوه‌خانه‌ها به صنف و گروه خاصي از مردم اختصاص يافت و ميعادگاه يا پاتوغ(:پاتوق) قشرهاي گوناگوني از كارپيشگان و صنعتگران و هنرمندان شد. در اين زمان قهوه‌خانه به صورت يك واحد صنفي فعال در جامعه‌ی شهري درآمد و همچون يک نهاد با وظيفه و كاركرد «اجتماعي- فرهنگي» مشخصي به فعاليت ‌پرداخت.
باید دانست که قهوه‌خانه‌ها تا چند دهه پيش، كانون نشر و ترويج فرهنگ سنتي و دستاوردهاي ادبي و هنري گذشتگان بود، و وظيفه و نقش مهمي در انتظام روابط اجتماعي و باورهاي جمعي و بقاي ارزش‌هاي فرهنگی در ميان گرو‌ه‌ها و قشرهاي گوناگون مردم، به خصوص اجتماعات شهرنشين به عهده داشت. اما كم‌كم به صورت محلي براي نوشيدن چاي و خوردن صبحانه و ناهار و رفع خستگي درآمد. بعضي از آنها نيز متاسفانه به كانون‌هاي فساد و نشر شرارت و بدكاري و بدآموزي تبديل شده‌اند.
امروزه شاهد آن هستیم که بیشتر قهوه‌خانه‌ها رشته‌هاي پيوند فرهنگي خود را با گذشته و سنت‌هاي گذشتگان از دست داده‌اند. عاملان انتقال فرهنگ و هنركهن، يعني شاهنامه‌خوانان و نقالان شيرين سخن قصه‌گو، و سخنوران خوش قريحه شعردان و نقاشان چيره دست نقش پرداز از اين مدرسه و مكتب بيرون رانده شده‌اند. در نتيجه قهوه‌خانه به صورت واحدي بي هويت درآمده و از بار اجتماعي فرهنگي نيرومند گذشته تهي شده است. امروزه بيشتر قهوه خانه های ما دكه‌ای شده‌اند برای لميدن و خور و نوش و دود و دم و متاسفانه برخی كارهای ديگر...